Onvrijwillige zorg in de Wzd
De Wet zorg en dwang regelt de rechten bij onvrijwillige zorg of onvrijwillige opname van mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie).
Wat is onvrijwillige zorg?
Onvrijwillige zorg is: zorg waarmee de cliënt of zijn vertegenwoordiger niet instemt en zorg waarmee de vertegenwoordiger heeft ingestemd maar waartegen de cliënt zich verzet.
Vormen van onvrijwillige zorg
De Wzd onderscheidt negen categorieën van (onvrijwillige) zorg:
- toedienen van vocht, voeding en medicatie, medische handelingen en therapeutische maatregelen;
- beperken van de bewegingsvrijheid;
- insluiten;
- uitoefenen van toezicht op betrokkene;
- onderzoek aan kleding of lichaam;
- onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedrag beïnvloedende middelen of gevaarlijke voorwerpen;
- controleren op de aanwezigheid van gedrag beïnvloedende middelen;
- beperken van de vrijheid om het eigen leven in te richten;
- beperken van het recht op het ontvangen van bezoek.
Wat is ‘ernstig nadeel’ volgens de Wzd?
Onvrijwillige zorg kan verleend worden als dat noodzakelijk is om ‘ernstig nadeel’ te voorkomen.
De Wzd omschrijft ernstig nadeel als ‘het bestaan van of het ernstig risico op’:
- levensgevaar voor de cliënt of iemand anders;
- ernstig lichamelijk letsel voor de cliënt of iemand anders;
- ernstige psychische, materiële, immateriële of financiële schade voor de cliënt of iemand anders;
- ernstige verwaarlozing of maatschappelijke teloorgang van de cliënt of iemand anders;
- ernstig verstoorde ontwikkeling van de cliënt of iemand anders;
- bedreiging van de veiligheid van de cliënt al dan niet doordat hij onder invloed van een ander raakt;
- de situatie dat de cliënt met hinderlijk gedrag agressie van anderen oproept;
- de situatie dat de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar is.
Ambulante onvrijwillige zorg
Voor ambulante onvrijwillige zorg bestaan aanvullende eisen die in het Besluit zorg en dwang zijn genoemd.
Ambulante onvrijwillige zorg is onvrijwillige zorg, anders dan die in een accommodatie aan een cliënt wordt verleend.
Wzd-functionaris
De Wzd-functionaris:
- is verantwoordelijk voor de algemene gang van zaken op het terrein van het verlenen van onvrijwillige zorg;
- beoordeelt of onvrijwillige zorg in een zorgplan kan worden opgenomen.
De zorgaanbieder moet zorgen dat de Wzd-functionaris zijn taak naar behoren kan uitvoeren en hij moet de onafhankelijkheid van de Wzd-functionaris waarborgen. De zorgaanbieder kan de Wzd-functionaris daarover geen instructies geven.
Is onvrijwillige zorg hetzelfde als vrijheidsbeperking?
De begrippen vrijheidsbeperking en vrijheidsbeperkende maatregelen komen in de Wzd niet voor. De Wzd gebruikt de begrippen 'beperking van de bewegingsvrijheid' en 'beperking van de vrijheid om het eigen leven in te richten'. Deze begrippen worden echter niet gedefinieerd in de Wzd.
- Een beperking van de bewegingsvrijheid is bijvoorbeeld sprake als de cliënt binnen een accommodatie niet kan gaan en staan waar hij wil.
- Van een beperking in de vrijheid om het eigen leven in te richten is bijvoorbeeld sprake als een cliënt bepaalde communicatiemiddelen niet of slechts beperkt mag gebruiken.
Het begrip vrijheidsbeperkende maatregelen wordt soms gebruikt voor de zorg waarmee een wilsbekwame cliënt instemt. Een begrip met deze betekenis komt in de Wzd niet voor. Stemt een wilsbekwame cliënt in, dan is sprake van vrijwillige zorg, ook als het bijvoorbeeld een vorm van zorg betreft die zijn bewegingsvrijheid beperkt.